آخرین ویرایش : شنبه 06، اردیبهشت 1399
در حالی که فرش دستباف، هنر - صنعت چند هزار ساله ایرانیان است، کشورهایی مانند چین، مصر، هندوستان و ترکیه به عرصه تولید و صادرات این کالای کهن ایرانی روی آوردهاند و با حمایتهای همهجانبه دولتهایشان روز به روز خود را در زمینه تولید و عرضه فرش دستباف بیشتر به جهان معرفی میکنند و با این کار قدمهای بلندی را در زمینه اشتغال و درآمدزایی کشورهایشان برمیدارند.
این در حالی است که در کشورمان طی سالهای اخیر، غفلت از این هنر - صنعت اشتغال زا، منجر به جمعآوری دارهای قالی شد که مردمان سرزمینمان بخشی از شبانهروز خود را با عشق و علاقه صرف بافت قالی در منازل میکردند تا از این طریق نه تنها چراغ فرش ایرانی را به عنوان هنر - صنعت کهن ایرانی روشن نگه دارند بلکه منبع درآمدی برای خانوارشان باشد.
البته با گذشت زمان اگر چه کارگاههای قالیبافی تا حدودی جایگزین قالیبافی خانگی شده است اما به گفته فعالان این حوزه صنعتی، رونقی در بازار فرش ایرانی در کشور و جهان وجود ندارد و بیم آن میرود تا کشورهای تازه وارد شده به این هنر - صنعت ایرانی مثل مصر جایگزین عرضه فرش ایرانی در جهان شوند.
بر این اساس، گفتوگوی تفصیلی با فرح ناز رافع رئیس مرکز ملی فرش دستباف ایران انجام شده تا با آخرین وضعیت تولید فرش در کشورمان آشنا شویم و بدانیم که این مرکز با توجه به رسالت خطیری که برای بقای فرش ایرانی در جهان دارد چه اقداماتی را انجام داده است و همچنان فرش ایرانی جایگاه خود را در جهان حفظ کند و از ظرفیتهای قابل توجه این هنر ایرانی در درآمدزایی و اشتغالزایی استفاده شود.
فارس: در سالهای اخیر کشورهایی مانند مصر نیز به تولید فرش دستباف روی آوردهاند و حتی میتوان گفت که این کشور، گوی سبقت در تولید، درآمدزایی و ایجاد اشتغال از طریق فرشبافی را از کشوری مانند ایران را ربوده است. لطفاً بفرمایید مصر در حوزه فرش دستباف چگونه عمل کرده است که به این مهم دست یافته است؟
رافع: بله؛ کشور مصر به فعالیت در حوزه فرش دستباف مشغول است و طی مدت دو سال تبدیل به دومین صادرکننده فرش دستباف در جهان شده است، تولیدکنندگان فرش دستباف در مصر از طرحها، اسامی و اعتبار مناطق جغرافیایی فرش دستباف ایران استفاده میکنند و به همین دلیل هم گوی سبقت را در این صنعت ـ هنر از ایران و چین ربودهاند.
مصریها معروفترین نقشهای فرش ما را گرفتهاند و به وفور مشاهده میشود که در معرفی فرشهای خود از اسامی و اعتبار مناطق جغرافیایی ایران استفاده میکنند.
آنها یک شرکت شتاب دهنده و چند ملیتی برای تولید فرش راهاندازی کردهاند و از یک مدل تجاری یکپارچه در زمینه توسعه صنعت فرش برخوردارند. این عوامل موجب شده تا فرشهای تولید شده مصر در بسیاری از کشورها جهان از جمله آمریکا به فروش رسد.
فارس: چگونه این اتفاق افتاده است؟ آیا بافندگان و مصرفکنندگان فرش از مشوق برخوردار هستند و دولت مصر برای بافت فرش و توسعه تولید و صادرات آن مشوق تعیین کرده است؟
رافع: بله، مشوقهای صادراتی که آن ها برای توسعه فرش دستباف ایجاد کردهاند بسیار زیاد است، به عنوان مثال برای افزایش مصرف فرش دستباف فرهنگسازی کردهاند و عادت استفاده از این کالا را برای مردم متداول کردهاند.
علاوه بر فرهنگسازی برای مفرش کردن خانهها به فرش دستباف دولت مصر اقدام به ساخت سه میلیون خانه کرده است و در مقابل پرداخت سوبسید دولت، برای ساخت این خانهها از افرادی که قرار است در این خانهها زندگی کنند خواسته شده تا یکی از اقلام مصرفی آن ها در این خانهها حتماً فرش دستباف باشد.
علاوه بر این در حوزه تشدید تقاضا در مصر اقدامات متنوع دیگری نیز انجام میشود به عنوان مثال: سالانه در مصر حدود یک میلیون ازدواج به ثبت میرسد که دولت مصر با توجه به تسهیلاتی که برای ازدواج میپردازد زوجین را مکلف کرده که در مقابل دریافت تسهیلات از فرش دستباف استفاده کنند.
گفتنی ست برای افزایش تولید فرش دستباف توسعه و صادرات آن در مصر، نخستوزیر این کشور، طی مصاحبهای اعلام کرد که با شوراهای صادراتی، جلساتی برگزار شده و گزینههای مختلف غیرنقدی برای پرداخت معوقات بانکی تولیدکنندگان فرش دستباف، در این کشور تعیین شده است.
فارس: با توجه به اقداماتی که مصر و چین برای تولید فرش دستباف و حمایت از آن انجام میدهند و با معرفی محصول تولیدی آن ها به جهان سرانجام فرش ایرانی چه خواهد شد؟
رافع: فرش دستباف هنر، صنعت و میراث کهن 4 هزار ساله ایرانیان است، هیچ کشوری نمیتواند به لحاظ کیفیت ، نقش و بافت با فرش دستباف ایرانی رقابت کند، اما ما این میراث کهن و گرانقدر را دو دستی تقدیم کشورهای دیگر کردهایم و این زنگ خطر بسیار بزرگی برای این هنر ایرانی است.
به علت عدم حمایتهای لازم از تولید فرش دستباف ایرانی و صادرات آن متأسفانه همواره فعالین حوزه فرش در معرض آسیب قرار داشتهاند که با شیوع ویروس کرونا در کشورمان و تعطیلی برخی واحدهای تولیدی، مشکلات فعالین این بخش به مراتب بیشتر شده است.
فارس: به موضوع کرونا و تأثیر آن در حوزه فرش دستباف اشاره فرمودید برای برونرفت و کاهش آثار مخرب آن برنامهای دارید؟
رافع: راهکارهای برونرفت از این بحران در دستور کار مرکز ملی فرش دستباف قرار دارد و به همین منظور، استفاده از تمامی ظرفیتهای موجود به خصوص ظرفیتهای بخش خصوصی، تشکلها، انجمنها و اتحادیههای فرش دستباف برای تبیین دقیق این مشکلات و راههای برونرفت در دستور کار قرار دارد و تحلیل و بررسی، ارائه طریق و مطالبه به منظور کاهش آثار منفی اقتصادی «شیوع ویروس کرونا» بر فرش دستباف با همکاری وزارت صمت در حال پیگیری است.
فارس : به غیر از مصر و چین کشورهایی مانند هند و ترکیه هم در زمینه فرش دستباف فعالیت میکنند این کشورها چگونه این هنر ـ- صنعت را حمایت کردهاند؟
رافع: آن ها رویدادهای جهانی مثل اکسپو و سمپوزیومهای جهانی که فرصتهای مختلفی را برای صنایع فراهم میکند را شکل میدهند. در ترکیه شرکتهای واردکننده فرش کهنه و مرمت راهاندازی شده است که با واردات فرشهای کهنه و مرمت آن و هم چنین تحریک تقاضا برای این گونه فرشها، حدود 4 تا 5 هزار اشتغال در حوزه رفوگری فرش ایجاد کردهاند. ضمن این که با جذب ایرانیهای متخصص در حوزه رفوگری فرش و با پرداخت حقوقهای خوب به آن ها توانستهاند بسیاری از هنرمندان رفوگر ما را جذب کنند.
در هندوستان نیز بیش از 10 میلیون نفر در حوزه بافت فرش دستباف و صنایع وابسته به آن اشتغال دارند به طوری که هنر ـ صنعت فرش بافی در این کشور بعد از کشاورزی، دومین بخش بزرگ اقتصادی محسوب میشود.
در حالی کشورهای هند، چین، ترکیه و مصر با استفاده از هنر دیرینه ی ایران یعنی قالیبافی اشتغالزایی و درآمدزایی کردهاند که ما در کشورمان با وجود تعداد بیکاران بسیار از ظرفیتهای فرشبافی در ایجاد اشتغال پایدار غافل هستیم.
ضمن این که بیشتر نیروی شاغلان در این حوزه به فرشبافی متمرکز هستند و کمتر به طراحی فرش و صنایع جانبی آن مانند رفوگری، قالی شویی تخصصی، توجه شده است.
این در حالی است که فرشبافی 31 صنعت وابسته دارد که هر کدام به نوبه خود میتواند سهم قابل توجهی در رفع مشکل بیکاری کشور داشته باشد.
غفلت از ظرفیتهای اشتغال زایی فرش دستباف
فارس: ما چه کردهایم؟
رافع: در حقیقت ما کار چندانی انجام نداده ایم، حتی این صنعت را به هنر مدرن و مدرنیته متصل نکردهایم و کمتر از ابزارهای نوین بازاریابی و تبلیغاتی استفاده کرده ایم.
نقش و طرح هر فرش، قصهای دارد و ما میتوانیم در کنار عرضه فرشمان داستان آن را هم ارائه دهیم در حالی که این کار را نیز انجام ندادهایم.
مصر و سایرکشورها نقوش فرش ما را ربودهاند اما قطعاً قصههای بافت فرش ما را نمیدانند، آن ها در هیچ زمینهای از بافت فرش نمیتوانند با ما رقابت کنند اما ما بر اثر بیتوجهی، هنرمان را به دیگران تقدیم کردهایم .
ظرفیتهای مختلفی در حوزه استارتاپها برای توسعه صنعت فرش وجود دارد ضمن این که میتوان با استفاده از روشهای نوین، داستانهای فرشمان را در کنار فرش عرضه کنیم و با برگزاری نمایشگاههای دائمی فرش، این هنر - صنعت دیرینه ایرانزمین را هر چه بیشتر در معرض ارائه و عرضه قرار دهیم اما همه این کارها نیازمند هم یاری و کمک همه اقشار از جمله بخش خصوصی، بخش دولتی و حاکمیتی است و وزارت صمت به تنهایی نمیتواند در این زمینه موفق شود.
موفقیت کشورهای دیگر از جمله مصر در توسعه صنعت فرش به علت حضور شتابدهندهها است، وزارت ارتباطات و وزارت راه و مسکن در کنار وزارت بازرگانی آن ها برای توسعه این صنعت تلاش میکنند زیرا میدانند توسعه این هنر - صنعت هم موجب کاهش بیکاری میشود و هم درآمدزایی برای کشور خواهد شد.
در کشور ما نیز توسعه و رونق فرشبافی میتواند مشکل بیکاری را حل کند و اشتغال پایدار ایجاد کند ضمن این که دولت به عنوان یک کالای صادراتی در حوزه صادرات غیرنفتی، میتواند روی آن سرمایهگذاری کرده و برنامهریزی کند.
توسعه هنر - صنعت فرشبافی با توجه به هزینه پایین اشتغالزایی آن برای هر فرد میتواند در مناطق محروم به محرومیتزدایی منجر شود و علاوه بر آن باعث حفظ میراث کهن ایرانزمین میشود.
سرانه اشتغال هر فرد در بخش فرش بین 5 تا 15 میلیون تومان است در حالی که هزینه اشتغال هر فرد در حوزه خودرو 200 میلیون تومان است بنابر این با هزینه اندک میتوان اشتغال بسیاری در کشور ایجاد کرد.
راهاندازی مراکز شتابدهنده برای توسعه صنعت فرش ایران
فارس: به عنوان رئیس مرکز ملی فرش راهکارهای شما برای حل مشکلاتی که به آن اشاره کردید چیست؟
رافع: یکی از راهکارهای ما برای رونقبخشی به هنر - صنعت فرش؛ راهاندازی مراکز شتاب دهنده است تا با تشکیل استارتاپهای متعدد از ایدههای اقشار مختلف در تولید فرش استفاده کنیم.
برای راهاندازی این مراکز نیازمند همیاری، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری هستیم تا با کمک دانشگاهیان بتوان بر اساس ایدههای جدید تحریک تقاضا در کشورهای هدف صادراتی و همچنین فروش داخلی این کالا ایجاد کنیم.
هم چنین طبق قانون به ما مجوز داده شده تا در برنامه ششم و هفتم توسعه خانههای فرش کشورهای هدف را، راهاندازی کنیم و تلاش خواهیم کرد این این موضوع در سال 99 محقق شود.
پس از راهاندازی خانههای فرش، حراج فرش را در دستور کار خواهیم داشت و به دنبال حراج اینترنتی و برگزاری نمایشگاههای مجازی هستیم.
هم چنین تحریک تقاضا و فروش اقساطی فرش از جمله برنامههای ما برای توسعه صنعت فرشبافی در کشور است.
البته ما به دنبال هویت بخشیدن به فرش دستباف ایران نیز هستیم تا کشوری مانند مصر طرح فرش ما را به نام خود معرفی نکند.
مصر فرشهای خود را با عنوان هریس مصر و ... به جهانیان معرفی میکند در حالی که اینها نقشههای فرش و نشانههای جغرافیایی فرش ما هستند.
متأسفانه علیرغم این که این اتفاقات افتاده است هیچ کس در کشور اعتراضی نداشته و این مسأله واقعا دردناک است.
ما برای فرش فرهنگسازی نکردهایم و منزلت این هنر دیرینه ی ایران را در طی دههای مختلف پایین آوردهایم. روزگاری قالی بافان به هنرشان افتخار میکردند اما اکنون این گونه نیست.
لذا یکی از اهداف ما در مرکز ملی فرش راهاندازی باشگاه هنرمندان قالیباف است تا از این طریق منزلت اجتماعی آنها را بالا ببریم.
البته این کارها به تنهایی امکان پذیر نیست و همان طور که پیش از این هم به آن اشاره شد بخشهای مختلف دولتی و خصوصی از وزارتخانهها و معاونتهای علمی و فناوری ریاست جمهوری و حتی رسانهها باید به ما کمک کنند تا بتوانیم این هنر - صنعت را در مسیر برنامهریزی شده به حرکت در آوریم به همین منظور ما باید برای حفظ و توسعه فرش دستباف ایرانی کمپین راهاندازی کنیم.
بخش خصوصی در حوزه فرش دستباف ایثارگرانه فعالیت میکند زیرا هیچ حمایتی از فعالان اقتصادی بخش خصوصی که سرمایه خود را در حوزه فرش دستباف قرار دادهاند نمیشود؛ لذا لازم است تا با پرداخت تسهیلات از آن ها حمایت شود.
فرش دستباف ایران در حال احتضار است و اگر احیا و امداد نشود منقرض خواهد شد و زمانی فرا میرسد که کشورهای دیگر آن را به عنوان میراث خود معرفی کنند.
فارس: وضعیت صادرات فرش دستباف چگونه است؟
رافع : وضعیت صادرات فرش ایرانی خوب نیست به طوری که فرشها بر روی دست صادرکنندگان ما مانده است در 8 ماهه اول سال 98 صادرات این بخش فقط 48 میلیون دلار بوده است.
فارس: با توجه به مسائل و مطالبی که بیان شد چه باید کرد؟
رافع: در اقتصاد کار، کسانی که سیاستگذاری میکنند از جمله خودم که یکی از سیاستگذاران اقتصاد کار هستم باید تمام تلاشمان را برای تغییر فرهنگ و تغییر رفتار اقتصادی به کار گیریم. باید بدانیم که صنایعی مثل فرش دستباف میتواند برای کشور ارزآوری و ثروت داشته باشد و برای بسیاری از جوانان بیکار و اقشار آسیبپذیر اشتغال ایجاد کند. ضمن آن که فرشبافی مهارتی قابل انتقال است. اما باید برای رسیدن به اشتغال پایدار در این مسیر همه از جمله حوزه IT، وزارت ارشاد، وزارت کار، وزارت راه و شهرسازی، کتابخانه ملی و قوه قضائیه کمک کنند به تنهایی در وزارت صنعت نمیتوان به اهداف توسعه این صنعت و اشتغال پایدار در این بخش دست یافت.
ما باید بدانیم ارزش افزوده بالایی میتوان در حوزه فرش دستباف ایجاد کرد که از این محل بسیاری از مشکلات ما قابل حل خواهد بود.
بنابراین با توجه به لزوم توسعه تولید و صادرات فرش دستباف از تمامی بانکها میخواهم که بخشی از بودجه مسئولیتپذیری اجتماعی را به حوزه فرش اختصاص دهند تا با مهارتآموزی و فراهم آوردن بسترهای لازم اشتغال پایدار در این حوزه ایجاد شود.
منبع: مرکز ملی فرش ایران