راهکارهای جهش تولید در صنعت صادرات محور کشور؛ فرش ایرانی؛ آمیزه ای از نقش‌ها و رنگ‌هاست/ تار و پودهایی به رنگ اشتغال زایی و تولید

ئیس اداره صنعت، معدن و تجارت شهرستان اسدآباد از تولید ۱۱۰۰ متر فرش دستباف توسط فرش بافان اسدآبادی در این شهرستان خبر داد.

صنعت فرش ایران قدمتی هزاران ساله دارد به طوری که از پارت‌ها و مادها گرفته تا هخامنشیان؛ همواره خود دستی بر خلق این هنر ایرانی داشته اند، هنری که زیبایی چرخش نخ ها و شهرآشوبی رنگ ها در آن متبلور است.

هنری که به واسطه سرپنجه هنرمندان این خطه از میلیون‌ها گره و با صبر و آرامش، میلیمتر به میلیمتر بافته شده نفس ها آخرش به شماره افتاده  است اما آن‌قدر ظرفیت‌های این صنعت بالا است که افق‌های روشن برای بازگشت به قله برایش وجود دارد.

از مهم ترین ویژگی های صنعت فرش دستباف ایران می توان تولید انبوه و عدم نیاز به تشکیلات وسیع اداری و یا موسسات بزرگ مالی، ایجاد اشتغال و درآمد به ویژه در مناطق روستایی، عدم احتیاج به سرمایه گذاری زیاد، ایجاد اشتغال در مشاغل جنبی نظیر پشم ریسی، رنگرزی و… متکی بودن بر امکانات داخلی و منبع مهم ایجاد درآمدهای ارزی، نام برد.

صنعت فرش از لحاظ اشتغالزایی، ایجاد ارزش افزوده و تحصیل ارز نقش قابل توجهی در اقتصاد ایران دارد. این صنعت ضمن این که کمترین میزان ارزبری را دارد، کم هزینه ترین شیوه ایجاد اشتغال در کشور را نیز به خود اختصاص داده است. امروزه تعداد کثیری در این صنعت مشغول فعالیت هستند و بیشترین جمعیت شاغل در این صنعت را زنان تشکیل می دهند، از نظر ارزآوری نیز این صنعت سهم قابل توجهی در اقتصاد ایران دارد.

پس از خروج آمریکا از برجام بی فرجام؛ تحریم های این کشور و دیگر کشورهای غربی، صنعت فرش را تا حدودی تحت تاثیر قرار داده ‌اما بیشتر مشکلات داخلی همچون بید بر تار و پود این صنعت نشسته است و نمی‌توان تمامی مشکلات را به‌گردن تحریم انداخت.

در خصوص وضعیت فعلی این صنعت فرح ناز رافع، رئیس مرکز ملی فرش ایران گفت: سال ۱۳۹۹ از سوی مقام معظم رهبری به سال جهش تولید نام گذاری شده است و این جهش تولید هم در کمیت و هم در کیفیت فرش دستباف در دستور کار قرار دارد.

وی اظهار داشت ارائه یک برنامه منسجم و جامع در سال پیش رو می‌تواند در احیای بازاریابی و تولید و جایگاه آن‌ها در رشد اقتصادی کشور مؤثر باشد.

رئیس مرکز ملی فرش ایران افزود: افزایش میزان تولید فرش دستباف به لحاظ کمی بسیار اهمیت دارد و در این میان جهش تولید از حیث کیفی هم باید رخ دهد تا فرش دستباف جایگاه همیشگی خود را بیابد و پیام مقام معظم رهبری هر دو عنصر را محور مداقه قرار می دهد.

فرح ناز رافع اظهار داشت: مشکل زنجیره تأمین و کاهش دستیابی به بازارهای خارجی و مصرفی داخلی، لزوم حمایت‌ های بیشتر دولت از این بخش را طلب می‌ کند.

وی به پایگاه اطلاع رسانی دولت گفت: اشتغال افزایی، پویایی تولید، رونق اقتصادی، ارزآوری، کاهش نرخ بیکاری و بسیاری موارد از شاخص های تولید فرش دستباف کشور است.

در این گزارش به مهمترین چالش ها و موانع جهش تولید در صنعت فرش می پردازیم که اگر رفع آنها مورد توجه مسئولین امر قرار گیرد بتوان این صنعت را به جایگاه ویژه، واقعی خود در زمینه صادرات رساند.

تحریم‌های ظالمانه آمریکا و افت صادرات

در همین خصوص حمید کارگر، رئیس هیئت مدیره انجمن علمی فرش ایران از رکود در افت صادرات فرش در سال ۱۳۹۸ خبر داد و گفت: این در حالی است که طی چند دهه گذشته فرش یکی از اقلام مهم صادرات غیر نفتی ایران بوده و در این زمینه اعداد مقبولی هم تجربه کرده است.

به گفته وی صادرات فرش در هشت ماهه اول سال گذشته کمتر از ۵۰ میلیون دلار بوده که نسبت به متوسط ۵۰۰ میلیون دلاری صادرات فرش در دو دهه گذشته، حدودا یک دهم شده است.

رئیس هیئت مدیره انجمن علمی فرش ایران این عدد را مخاطره‌آمیز توصیف کرد و به ایسنا گفت: از سال ۱۳۹۷ به بعد، با خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم ها روند افزایشی صادرات فرش دستباف متوقف و سیر نزولی آن آغاز شد.

به گفته وی صادرات فرش دستباف در سال ۱۳۹۴ حدود ۲۹۰ میلیون دلار، در سال ۱۳۹۵ حدود ۳۵۹ میلیون دلار و در سال ۱۳۹۶ معادل ۴۲۶ میلیون دلار بوده است اما در سال ۱۳۹۷ صادرات فرش دستباف به ۲۳۸ میلیون دلار رسید.

سید فخرالدین عامریان، تاجر بین المللی فرش ایرانی نیز در گفتگویی اختصاصی با تیتریک در این خصوص گفت: متاسفانه طی دو سال اخیر فرش دستباف ایرانی افت صادرات را تجربه کرده است و برگشت ارز حاصل از صادرات در سال 97 نیز به خوبی گویای این مسئله است.

وی افزود: جهش تولید برای کالاهایی که صادرات محور هستند می تواند نقطه قوتی برای آنها باشد ولی درباره فرش دستباف علی رغم این که سال 99 توسط مقام معظم رهبری مزین به جهش تولید شده است به نظر می رسد تا زمانی که زیر ساخت صادراتی این کالا ارزشمند فراهم نشود تولید بیشتری صورت نخواهد گرفت و ممکن است حتی نسبت به سال 99 با افت صادرات و تولید مواجه باشیم.

این فعال صنعت فرش اظهار کرد: هند و پاکستان رقبای اصلی فرش دستباف ایرانی هستند زیرا در کشوری مانند هند سالانه 14 درصد جوایز صادراتی برای صادرکنندگان فرش تعیین شده و تسهیلاتی که در اختیار صادرکنندگان قرار می دهد سود بسیار کمی دارد.

عامریان گفت: در نتیجه صادر کنندگان دو کشور رقیب ایران همراه با چین در بازارهای جهانی عرضه و فروش فرش را در دست گرفته اند اما با توجه به اینکه در کشور ما دولت ارز 16.5 درصدی را در اختیار صادر کنندگان قرار می دهد و اعلام می کند که ارز حاصل از صادرات باید به دولت برگردد.

وی با انتقاد از وزارت صمت در خصوص عدم کمک به صادرکنندگان فرش اظهار داشت: مشکلات خود را با وزارت صمت مبنی بر اینکه بازگشت ارز حاصل از صادرات فرش دستباف به جای 6 ماه یک سال باشد تا صادرکنندگان رونق تولید را هم در دستور کار قرار دهند مطرح کردیم ولی متاسفانه اما تا امروز این مسئله محقق نشده است.

این تاجر بین المللی فرش ایرانی عنوان کرد: جهش تولید در گرو فراهم شدن زیرساخت های صادراتی توسط دولت است، 17 سال پیش فرش دستباف سالانه 1 میلیارد دلار صارات داشت و رتبه نخست جهان را به خود اختصاص داده بود، امروز هم فرش ایرانی را می توانیم به همان جایگاه واقعی برسانیم اما این امر نیازمندحمایت دولت از صادر کنندگان است.

عامریان افزود: ولی متاسقانه دولت صادرکنندگان را رها کرده و تصور می کند کار صادرات با سود همراه است در حالی که دولت باید همانند دولت هند پشتوانه صادرکنندگانش باشد، به عبارت دیگر فرش کالای نقدی نیست و ارز حاصل از صادرات آن پس از یکسال باز می گردد در حالی که دولت پس از 6 ماه ارزخود را از این افراد مطالبه می کند.

وی در پایان گفت: بنده سالیانه 25 میلیون دلار صادرات فرش داشتم اما در دو سال اخیر صادرات بسیار افت کرده و به 8 مییلون دلار رسیده است.

نبود بازاریابی مناسب

اما شاید یکی از عمده ترین مشکلات و مسائل از دست دادن بازارهای جهانی در صنعت فرش به فقدان حلقه بازاریابی و ذائقه شناسی از مبدا تا مقصد بازگردد، به طوری که به گفته لطفی رئیس‌گروه سلیقه یابی مرکز ملی فرش ایران؛ مرحله بازاریابی و تجارت فرش بزرگترین مشکل قالی ایرانی است که هیچ زمانی به شکل هدفمند انجام نشده است.

عدم سیاست گذاری منطقی و عدم اجرای سیاست‌های تعریف شده در این رابطه، سبب شده تا 80 درصد سهم بازار فرش جهان از دست این هنر ایرانی خارج شود. به عبارت دیگر، ایران با وجود بهره مندی از قابلیت‌های گسترده و غیر قابل انکار در زمینه تولید و عرضه فرش، تنها بر 20 درصد تجارت جهانی فرش دستباف مالکیت دارد. سهمی که هرگز با قابلیت‌های موجود و پیشینه درخشان آن همخوانی و تناسب ندارد.

به عبارت دیگر یکی از اصلی ترین ضعف های صنعت فرش به ناآشنا بودن بازاریابان با فنون نوین بازاریابی است که این امر در صورت اصلاح می تواند به عملرد صادراتی صنعت فرش کشور رونق ببخشد.

فعالیت افراد نا آشنا به صنعت فرش

لیلا حق اندیش یکی از فعالان حوزه صنعت فرش ضمن گلایه از ورود برخی افراد فاقد مهارت لازم به این حوزه اظهار کرد: این افراد فقط برای استفاده از بیمه قالیبافان وارد عرصه شده‌اند و امر تبعات منفی برای فعالان حوزه صنعت فرش به همراه دارد که نیاز است نظارت‌ها در این خصوص افزایش پیدا کند.

سرازیر شدن حاصل دست رنج بافندگان فرش به جیب دلالان

در این باره مریم ابراهیمی یکی از بافندگان فرش در گفتگویی اظهار داشت: ما بعد از بافت فرش برای فروش باید تولیداتمان را به دلالان بفروشیم و تمام سود این کار نصیب دلالان می‌شود و فردی که تمام هنر، انرژی و وقت خود را صرف بافت فرش کرده است کمترین بهره را می‌برد. از مسئولان می‌خواهیم در این زمینه ورود کرده و اجازه ندهند حق ما نصیب دلالان شود.

بالابودن قیمت مواد اولیه

بالا بودن قیمت تمام شده فرش دستباف ایران در مقایسه با کشورهای رقیب؛ پاکستان و هند موجب شده تا قیمت متوسط هر کیلوگرم فرش دستباف ایران طبق آمار منتشره در سال ۲۰۰۳ میلادی برابر با ۲۶ دلار باشد. در حالی که متوسط قیمت فرش در کشورهای پاکستان و هند به ترتیب هر کیلوگرم ۱۵ دلار و ۹ دلار است.

مرجوع کردن غیراصولی در گمرک

کریمی اصفهانی، رئیس‌اتحادیه صادرکنندگان فرش دستباف با ‌اشاره به مشکلاتی که در حوزه تجارت فرش ایرانی وجود دارد، به کیهان می‌گوید: در تجارت فرش وقتی کالا به فروش نمی‌رسد، یا به کشور برگردانده یا به دیگر کشورها ارسال می‎شود تا به این طریق قدرت مانور صادرکنندگان بالا رود. اما متأسفانه یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که طی 2 سال گذشته فعالان این صنعت با آن مواجه هستند، نحوه مرجوع کردن فرش در گمرک است که به صورت قانونی اجازه داده نمی‌شود و بعضا می‌بینیم در برخی موارد این موضوع با رشوه حل می‌شود.

بیمه نشدن همه تولیدکنندگان و بافندگان فرش

محمدعلی زرینه‌کفش، رئیس اتحادیه بافندگان فرش دستباف در رابطه با بیمه قالیبافان اظهار کرد: در بررسی لایحه بودجه سال ۱۳۹۸ اعلام شد که تمام بافندگان تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرند، اما متاسفانه بودجه تعیین شده برای این مهم کافی نبود و تا به امروز حداقل دو سوم بافندگان کشور تحت پوشش بیمه قرار نگرفته‌اند.

وی یادآور شد: با توجه به بودجه تعیین شده برای قالی بافان به نظر می‌رسد تنها ۱۰۰۰ نفر به جمع بیمه‌شدگان قالیبافی اضافه شوند و این در حالی است که با توجه به اطلاعات رسمی بیش از یک میلیون بافنده و دارقالی شناخته شده در کشور وجود دارد و در کنار آن آمارهای غیررسمی و ثبت نشده حکایت از وجود بیش از دو میلیون قالی باف در کشور دارد.

زرینه‌ کفش با بیان این‌که مساله مطرح شده در زمینه بیمه قالی بافان در حد حرف بوده است، به ایسنا گفت: جای سوال است که چرا وزارت صنعت، معدن و تجارت در سال رونق تولید آنچنان به بومی‌ترین صنعت کشور توجه نکرد.

وی تاکید کرد: بیمه عامل مشوق برای بافندگان است تا حجم کار و فعالیت خود را افزایش دهند که با رشد کسب‌وکار بافندگان، حجم تولید کشور در زمینه تولید ملی و فرش دستباف افزایش قابل توجهی را به ثبت می‌رساند.

منبع: مرکز ملی فرش ایران