در قسمتی از مقاله سجاده فرش‌ها چگونه تولید می‌شوند، درمورد چگونگی تبدیل الیاف به نخ توضیحاتی ارائه شد که در اصطلاح به آن ریسندگی گفته می‌شود. پس از مرحله ریسندگی نخ باید وارد مرحله رنگرزی شده تا به رنگ‌های مورد نیاز برای بافت فرش مسجدی تبدیل شود. رنگرزی فرآیندی است که در طی آن نخ با مواد شیمیایی و مواد رنگزا در رنگ آمیزی فرش مخلوط شده و در دمای نسبی با رنگ پیوند خورده و رنگ می‌شوند. نخی که رنگرزی شده است نباید رنگ آن با شستشو و نور خورشید از بین برود. رنگرزی شامل دو روش رنگرزی سنتی (برای رنگ آمیزی نخ های مرغوب که در بافت فرش سجاده ای های دستبافت استفاده می شوند، کاربرد دارد) و رنگرزی صنعتی (برای رنگ آمیزی نخ های مرغوب که در بافت سجاده فرش های دستبافت استفاده می شوند، کاربرد دارد) است. براي رنگ آميزي سجاده فرش ماشيني چاپي روش ديگري نيز وجود دارد. به صورتي که آن را از زير غلطکهاي برجسته‌اي عبور مي‌دهند. بخش‌هايي از اين غلطک‌ها با طراحي، برجسته شده‌اند که رنگ موردنظر را روي فرش پرس مي‌کند. هر غلطک داراي الگوهاي برجسته متفاوت است که رنگ‌هاي متفاوتي را پرس مي‌کند. بعد از رنگ آميزي، فرش ماشيني چاپي تحت بخار آب قرار داده شده و مانند روش قبلي رنگ‌هاي اضافي شسته مي‌شود؛ سپس سجاده فرش خشک شده و لوله مي‌شود تا به بخش نهايي توليد برود.
در رنگرزی سنتی، نخ‌ها بدون دخالت ماشین آلات صنعتی و تنها با عوامل طبیعی رنگ می‌شوند. با استفاده از یک ردیف پاتیل‌های بزرگ (با توجه به نوع کاربرد ممکن است پاتیل مسی یا چدنی باشد)، الیاف را در آب گرم داخل این پاتیل ها قرار داده و چربی آن را می‌گیرند. به این عمل قلیاب می‌گویند.
1. ظرف (پاتیل) یا حمامی که عملیات رنگرزی و دندانه کردن در آن صورت می‌گیرد. این ظرف باید ضد زنگ و در برابر حرارت مقاوم باشد. معمولاً برای رنگرزی از ظروف استیل یا مسی استفاده می‌شود.
2. ترازو برای توزین
3. ترمومتر برای اندازه‌گیری دمای حمام رنگرزی
4. همزن که معمولاً از جنس چوب است و برای هم زدن الیاف در حمام رنگرزی به کار می‌رود.
5. ظروف شیشه‌ای مدرج مانند بشر و... برای اندازه گیری و برداشتن اسیدها و قلیاها.
6. نوک‌های فلزی چون زاج سفید، زاج سبز، زاج سیاه، دی کرومات سدیم، کلرید قلع و ...
7. مواد قلیایی مانند سود، آمونیاک و ....
8. اسیدها مانند اسید تارتاریک، اسید لاکتیک، اسید اگزالیک، اسید استیک، اسید سیتریک و همچنین ممکن است از اسیدهای معدنی مانند اسید سولفوریک و اسید کلریدریک نیز استفاده شود.
9. آب که به دلیل استفاده مداوم در رنگرزی، باید از شرایط و خواص لازم برخوردار باشد.
رنگرزی یک فرآیند شیمیایی است که باید تمامی مراقبت‌های لازم به عمل آید. درصورت بروز هرگونه مشکلی امکان برگشت فرآیند وجود نداشته و اصلاح کیفیت محصول نیز مستلزم انجام هزینه‌های گزافی خواهد بود که از توجیه اقتصادی برخوردار نمی‌باشد.
در این کارگاه‌ها رنگرزی در پاتیل‌های بزرگ مسی انجام می‌گیرد. حرارت این پاتیل‌ها به وسیله شعله آتش که به وسیله گاز یا نفت تغذیه می‌شود تأمین می‌گردد. پشم‌ها به‌صورت ریسیده نشده یا کلاف نخ رنگرزی می‌شود. مراحل دندانه و رنگرزی در این پاتیل‌های بزرگ مسی انجام می‌گیرید. سپس آبگیری در سانتیروفوژهایی اغلب با ابعاد کوچک انجام می‌گیرد. به طور عمده اغلب کارها در این کارگاه‌ها دستی و زیر نظر استادکار انجام می‌شود.
در کارگاه‌های بزرگ همه چیز کاملاً مکانیزه است و کارها به صورت ماشینی و با دستگاه‌های مختلف انجام می‌شود و به جای پاتیل‌های مسی از دیگ‌های بخار که همان نقش را ایفا می‌کند استفاده می‌شود پشم معمولاً به صورت نخ رنگرزی می‌شود.
ابتدا نخ‌ها را شل پیچی می‌کنند دستگاه «اشلاپ فورس» نخ‌ها را به صورت شل دور بوبین های سوراخ دار مخصوص رنگرزی می پیچد این سوراخ ها برای نفوذ رنگ به داخل نخ ها می باشد قطر بوبین با پشم که دور آن پیچیده می‌شود به 17/5 سانتیمتر می‌رسد. سپس بوبین‌ها را درون محفظه بوبین می‌چینند و این کار به صورتی انجام می‌گیرد که بوبین‌ها به هم نچسبند این محفظه‌ها دو نوع اند.
الف) محفظه بوبین کوچک با ظرفیت 330 بوبین که به طور کلkg 250 وزن دارد.
ب) محفظه بوبین بزرگ با ظرفیت 660 بوبین که به طور کل 450 الیkg 500 بسته به بزرگی و کوچکی بوبین‌ها وزن دارد.
در این مرحله بوبین‌ها آماده رنگرزی هستند. آنها را وارد محفظه رنگرزی که همان دیگ بخار است می‌کنند البته قابل ذکر است که قبل از این مرحله باید پشم ها شسته شده باشند تا چربی آنها گرفته شود زیرا چربی موجود در روی الیاف باعث عدم نفوذ رنگ به طور مناسب و یکنواخت بر روی الیاف می‌گردد. شستشو توسط دترجنت صنعتی یا همان صابون صنعتی صورت می‌گیرد از نمونه این صابون‌ها «نئونیل 910» می‌باشد. عمل رنگرزی باید بعد از شستشو انجام گیرد. که بسته به نوع رنگ مورد مصرف، مواد مصرفی متفاوت هستند. تانک‌های جانبی جهت تزریق آب برای رنگرزی و شستشو به مخازن اصلی رنگرزی تعبیه شده‌اند و عمل تزریق را در حین رنگرزی به مخزن اصلی انجام می‌دهند. تانک‌های کوچک هم جهت تزریق رنگ و دندانه در پشت مخازن اصلی قرار دارند. دمای رنگرزی پشم 45 الی 50 درجه است که در این دما رنگ به مخزن اصلی تزریق می‌گردد. و در این هنگام حرارت را تا 100 درجه سانتی‌گراد می‌رسانند البته دمای بیشتر از این موجب نمدی شدن پشم‌ها می‌گردد. رنگرزی 45 الی 60 دقیقه ادامه می‌یابد بعد با تزریق آب سرد به مخزن اصلی شروع به سرد کردن حمام می‌کنند. تا دما به 75 درجه برسد و پشم دیگر رنگ را پس ندهد. در این جا تزریق آب سرد به لوله‌هایی انجام می‌گیرد که در اطراف مخزن بین دو جداره دیواره مخزن قرار دارند. سپس آب مخزن را تخلیه می‌کنند سپس پشم‌ها را با آب سرد یک ربع شستشو می‌دهند و برای ثبات شستشویی پشم آمونیاک به کار می‌برند. در مرحله بعد برای خنثی کردن آمونیاک از اسید استیک استفاده می‌کنند. آمونیاک محیط حمام را بازی می‌کند و اسید باعث خنثی شدن محیط می‌گردد. در این مرحله حمام را تخلیه می‌کنند.آخرین مرحله شستشو با آب معمولی است که برای پاک کردن اسیدی که روی پشم مانده، انجام می‌گیرد. بعد بوبین‌ها به دستگاه سانترفیوژ و سپس به دستگاه خشک کن منتقل می‌شوند. عمل آبگیری یک ساعت و عملیات خشک کردن حدود سه تا چهار ساعت به طول می‌انجامد. در این مرحله بوبین‌ها را سفت پیچی می‌کنند و نخ‌ها آماده ارائه به بازار می‌شوند پشم دراینجا به مدت 30 دقیقه در دستگاه بخار حرارت می‌بیند تا پیچ آن از بین برود و به اصطلاح حالت ملخی پیدا نکند.
بخش قابل توجهی از رنگرزی مواد اولیه قالیبافی به شیوه رنگرزی تمایلی انجام می‌گیرد در نتیجه هر یک از الیاف نساجی به گروه خاصی از مواد رنگزا تمایل ذاتی (آفینیته) دارند رنگرز با توجه به نوع کالا رنگزای موردنظر خود را انتخاب می‌کند.علاوه بر نوع کالا، کاربرد کالا در آینده نیز تعیین کننده مواد رنگزای مصرفی در رنگرزی می‌باشد به عنوان مثال در مورد رنگرزی مواد اولیه قالیبافی باید از رنگزاهایی استفاده شود که از حداکثر ثبات شستشویی، سایشی و نوری برخوردار باشند ولی در مورد رنگرزی الیاف مورد استفاده در بافت یک پارچه پرده‌ای ممکن است ثبات نوری رنگ بیشتری مدنظر قرار گیرد.گروه‌های مختلفی از مواد رنگزا ازجمله مواد رنگرزی اسیدی، کرومی، متال و ... تمایل ذاتی نسبتاً خوبی به پشم دارند. علاوه برنوع کالا ویژگی‌های مختلف آن ازجمله ظرافت و تمیزی و رنگ و یکنواختی و ... بر کیفیت رنگرزی موثر است.
یکی دیگر از عوامل موثر بر رنگرزی نوع مواد رنگزای مصرفی در فرآیند رنگرزی است. شرکت‌های مختلف سازنده مواد رنگزای بسیار متنوعی می‌باشند که چنانچه رنگرز از ویژگی‌های آنان شناخت کافی نداشته باشد نمی‌تواند در انتخاب ماده رنگزای مورد نظر خود و روش رنگرزی بهترین گزینه را انتخاب کند.
مخصوصا در مورد رنگرزی با مواد رنگزای شیمیایی انتخاب حمام رنگرزی از اهمیت بسیار خاصی برخوردار است. حمام رنگرزی باید منطبق با ویژگی‌های کالا و مواد رنگزای انتخابی باشد از آنجا که عمدتاً رنگرزی مواد اولیه قالیبافی درپاتیل سنتی انجام می‌گیرد، بر استفاده از جنس استیل، دوار بودن و متناسب بودن آن با حجم کالا تاکید می‌گردد.البته با عنایت به تکنولوژی معاصر امروزه دستگاه‌های رنگرزی ساخته شده که علاوه بر گردش کالا ومحلول دارای امکانات جانبی بسیار خوبی است.
مهمترین شرط تحقق شفافیت رنگ مواد اولیه رنگرزی شده استفاده از آب مناسب در رنگرزی می‌باشد. متاسفانه در حال حاضر در بسیاری از کارگاه های رنگرزی از آب‌های سخت برای رنگرزی استفاده می‌شود.وجود املاح کلسیم و منیزیم در این آب‌ها باعث کدر شدن رنگ الیاف می‌گردد استفاده از سختی آب از حداقل نیازهای کارگاه رنگرزی محسوب می‌گردد. لازم به تذکر است آب یکی از ابزارهای کنترل رنگرزی است.
هر یک از انواع مواد رنگزای شیمیایی جهت افزایش سرعت رنگرزی و انجام آن در حداقل زمان ممکن نیاز به حرارت دارند. حرارت نیز علاوه بر نقش موثری که در سرعت رنگرزی دارد یکی از ابزارهای کنترل رنگرزی است و لازم است رنگرز جهت مطلوبیت کار حداکثر بهره‌وری را از این ابزار داشته باشد. متاسفانه یکی از مشکلات استفاده از پاتیل سنتی این است که حرارت در قسمت‌های مختلف حمام یکسان نمی‌باشد.
در بسیاری از حمام‌های رنگرزی علاوه بر ماده رنگزا و کالا نیاز به مواد تعاونی یا کمکی می‌باشد این مواد به دلایل مختلفی کاربرد دارند برخی از آنان به لحاظ نرم نمودن آب به کار می‌روند (سختی آب)، بعضی دیگر ترکننده هستند و باعث رطوبت پذیری الیاف می‌شوند. تعدادی از مواد کمکی نیز به یکنواختی رنگ کمک می‌کنند و بالاخره برخی از آنها باعث افزایش سرعت رنگرزی و رمق کشی بیشتر می‌شوند و در تعدادی از حمام‌های رنگ نیز مجبوریم از مواد احیا کننده و اکسید کننده و ... استفاده کنیم. صرفنظر از همه‌ی عوامل فوق مهارت و هنر نمایی رنگرز نقش بسیار حیاتی در کیفیت رنگرزی دارد. رنگرز باید شناخت کافی از خصوصیات شیمیایی و فیزیکی کالا، ماده‌ی رنگزا، حمام رنگ داشته و هر آنچه در فرآیند رنگرزی اتفاق می‌افتد را مشاهده نماید و آن را تجزیه و تحلیل نماید.
